среда, 16 мая 2018 г.

Конкурсная работа педагога-библиотекаря МБОУ «Мастахская СОШ им. А А Миронова» Борисовой Любовь Сергеевны


Проект «Читаем вместе»
               Задачи- стимулировать интерес обучающихся к книгам и чтению, повысить престиж чтения. Поэтому общешкольный проект объединяет подпрограммы:
- семейный конкурс чтецов для учащихся и их родителей «Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат» посвященный к 73-летию Победы (конкурсная работа в номинации «Мой проект»)
- фестиваль лэпбуков «Дмитрий Тимофеевич Михайлов-Балаҕаччыныскай-80» (конкурсная работа в номинации «Лэпбук-помощник в продвижении чтения»)
- стипендия «Читатель года - 2018»
- акция Читательский дневник «Моя книжная полка»
- исследовательская работа «Мой край» (конкурсная работа в номинации «Не зная края своего, всего ты мира не узнаешь!» краеведческая деятельность библиотеки)


Герой А.А.Миронов аатынан Мастаах орто оскуолатын үөрэнээччилэригэр, төрөппүттэригэр Улуу Кыайыыга аналлаах
     «Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат» бырайыага

Кыттыыны ылаллар: Герой А.А. Миронов аатынан Мастаах орто оскуолатын үөрэнээччилэрэ, төрөппүттэрэ, кылаас салайааччылара, учууталлар

 
Ыытыллар күнэ-дьыла: Ыам ыйын 8 күнэ
Бырайыак ис хоhооно:  Герой Алексей Афанасьевич Миронов аатынан Мастаах орто оскуолата, Герой Николай Саввич Степанов үлэлээбит-олорбут Балаҕаччы нэһилиэгин олохтоохторо  оҕону кыра эрдэҕиттэн  патриотическай тыыҥҥа иитэргэ улэлэһэллэр..
Сылтан сыл Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии кэмигэр биһиги дьоллоох олохпутун көмүскээбит буойун дьоммутун бука барыларын ахтан - санаан ааһар үтүө күммүт- ыам ыйын 9 күнүгэр Кыайыы параадыгар буолар.
Ааспыт алдьархайдаах кэми санаан, өйбүт-санаабыт сэрии бастакы ыар күннэригэр эргиллэн тиийэр. Алааһыттан арахсаары турар саха уола аар сэргэтин иннигэр аргынньахтаан туран андаҕайбыт тыллара иһиллэргэ дылылар...Бэйэбит олохпут историятыгар эргиллэн көрөр үтүөкэннээх үгэһи толорор күммүт үүнэр.
               Фроҥҥа байыастар холобура суох хорсун быһыылара, хомолтолоох сурахтара өрүү иһиллэ турара. Ол курдук Мастаахтан барбыт Алексей Миронов, Дмитрий Гуляев снайпер буолан сүүһүнэн фашистары кыдыйбыттара иһиллибитэ. 1945 сыл атырдьах ыйын 9 күнүгэр Советскай Союз Японияны утары сэриини биллэрбитэ.  24 күн устата барбыт бу сэриигэ Саха сирин тыһыынчаттан тахса уола кыттыбыта. Кинилэр ортолоругар биһиги биир дойдулаахпыт Советскай Союз Геройа Н.С.Степанов кыттыбыта.
            Сэриигэ пулеметчигынан сылдьыбыт  Николай Саввич тыыннааҕар Москваҕа тиийэн, Герой буолбутун туоһулуур докумуонун илиитигэр тутан, Кыһыл Көмүс Сулуһу түөһүгэр иилинэн кэлбитэ.
АА.Миронов дивизия чулуу снайпера буолан, өлөрбүт фашиһын ахсаана 188-ка тиийбитэ. Кини көмүс уҥуоҕун Венгрияҕа, Нэмэш-Кэрэстур диэн дэриэбинэҕэ биир дойдулаахтара билигин да баран көрөллөр, кэриэстииллэр.
Балаҕаччы нэһилиэгэр суостаах алдьархай ааҥнаабыт сылларыгар олорбут, үлэлээбит, сэриигэ ыҥырыллан барбыт, эргиллибэтэх дьон хорсун - хоодуот сырыыларын үйэтитэн, сырдык ааттарыгар сүгүрүйэбит.
Советскай Союз Геройдара: Николай Саввич Степанов, Алексей Афанасьевич Миронов Аҕа дойду Улуу сэриитигэр кыттыбыт, сылдьыбыт сырыылара холобур буолар хорсун быһыылара хас да кинигэҕэ бэчээттэнэн үйэтийдилэр.
Биһиги нэһилиэкпит Герой дьонунан, биэс бырааттыы Борисовтар, үс бырааттыы Николаевтар, үс бырааттыы Прокопьевтар ааттарынан аатырар баай историялаах. Кинилэр сырдык ааттарын умнубакка   үйэлэргэ өлбөөдүйбэт үйэтитии үлэ ыытыллар.
 Сулус курдук чаҕылыйа күлүмүрдүүр икки Геройдаах нэһилиэк буоларбыт быһыытынан,Кыайыы күнүгэр,биһиэхэ  эппиэттээх күннэр буолаллар.
 Билиҥҥи үйэҕэ төрөөбүт төрүт сир ытык аатын, өйдөбүлүн үөскэтии оҕо оскуолаҕа үөрэнэр сааһыттан, биһигин ыйаабыт сириттэн саҕаланара иитиигэ уһулуччу суолталааҕын өйдүүбүт. Оскуола, нэһилиэк үрдүнэн ыччаты патриотическай тыыҥҥа иитэр үлэ тиһигин быспакка ыытыллар. Ол чэрчитинэн, оскуола библиотеката бырайыак  улэни тэрийэн ыытар.
  Билиңңи информация, компьютер, техника үйэтигэр оҕо элбэҕи саңарбат, барытын кылгатан, нууччалыы тылы туттан, элбэх сыыс тыллаах кэпсэтэр. Онтон ааҕар оҕо тыла баай, ону таһынан олоххо бигэ көрүүлээх, бары өттүнэн сайдыылаах буоларын олох көрдөрөр. Билиңңи оҕолор уус-уран кинигэни олох аахпат, библиотекаҕа сылдьыбат буоллулар. Ону туоратар сыалтан, Улуу Кыайыы күнүгэр аналлаах хоһоон этии күрэҕин тэрийэн ыытар. Хоһоону истэн, санаабытыгар, сэрии хонуутугар өлбүт убайдарбыт, аҕаларбыт, эһэлэрбит сырдык мөссүөннэрэ илэ тиллэн, Аҕа дойду Улуу сэриитигэр өлбүт буойуннар кэриэстэригэр чуумпуран-иһийэн туруу мүнүүтэтэ кэлэргэ дылы гынар...
              Бырайыак сыала-соруга:
1.  1941-1945 сылларга Аҕа дойду уоттаах сэриитин ыар тыынын, биир дойдулаах дьоммут сэриигэ олохторун толук уурбуттарын кэриэстээһин, ааттарын үйэтитии.
2.         Төрөөбүт тыла сайдарын туһугар туруулаһар ыччаты уһуйууга дьиэ кэргэни кытта бииргэ улэлэһэн,тэрийэн кытыннарыы.
3.         Оҕолору патриотическай тыыҥҥа иитии.

         Бырайыак сонуна: Бу бырайыак хас биирдии дьиэ кэргэҥҥэ талааны таhаарыы, үтүөҕэ-кэрэҕэ талаһыы, иэйиини уһугуннарыы, төрөппүт оҕолорун кытта бииргэ алтыһыыта, бииргэ түмсүүтэ сэргэх сонун буолуо диэн сабаҕалыыбыт.
          Бырайыак практическай суолтата: Уус-уран ааҕыыга интэриэһи күүһүрдүү. Төрөөбүт сахабыт литературатыгар интэриэһи үөскэтэр, убаастабылы иңэрэр суолталаах.
       
 Бырайыак балаhыанньата:
           Бырайыак маҥнайгы чааһа сэриигэ, геройдарга аналлах быыстапкаттан саҕаланар. Бырайыак хоһоон ааҕыытыгар күрэх быhыытынан ыытыллар. Күрэх 4 түһүмэҕинэн ыытыллар.
           Бырайыак иккис чааһа саҕаланар.Хоһоон ааҕааччылар ааттара, хоhоону суруйбут ааптар, хоһоон аата биллэриллэр.
1.         Детсад иитиллээччилэрэ
2.               Хоhоону биирдиилээн ааҕыы 1-11кл.
3.               Хоhоону бөлөҕүнэн ааҕыы 1-11кл.
4.               Хоhоону дьиэ кэргэнинэн ааҕыы.
             Күрэҕи дьүүллүүр сүбэ сыаналыыр. Кыайыылаахтар ыам ыйын 9 күнүгэр Кыайыы парадыгар кытталлар, грамоталарынан, сертификаттарынан өйдөбүнньүк подароктарынан наҕараадаланаллар.
          Түмүк: Сулуска тэҥнии көрөр дьоммут килбиэннээх ааттара, хорсун быһыылара ахтылла, ааттана туруохтун! 1941-1945 сылларга Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ кыттыбыт биир дойдулаахтарбыт ааттарын сэриигэ өлбүттэри, сураҕа суох сүппүттэри, хоргуйан  - аччыктаан өлбүттэри үйэтитиэҕиҥ, сүгүрүйүөҕүҥ!
Туругура турдун Улуу Кыайыы күнэ - ыам ыйын 9 күнэ! Сулус курдук сырдык буолан, буойун дьоммут өлбөт мэҥэ үтүө  ааттара  хаһан да  умнуллубатын!
Билиҥҥи сайдыылаах, дьалхааннаах үйэҕэ патриот дьону иитэн таhаарыы хаhааҥҥытааҕар да наадалаах!

Слайд «Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат»















УТВЕРЖДАЮ
Директор МБОУ «Мастахская СОШ»
______________ С.Н Николаев
«____» ______________ 2017 г.




Положение о конкурсе
«ЛУЧШИЙ ЧИТАТЕЛЬ»
1. Общие положения:
  • Конкурс проводится школьной библиотекой МБОУ «Мастахская СОШ им А. А. Миронова»
  • Информационное освещение конкурса – сайт школы
2. Цели и задачи конкурса:
  • Активизация читательских интересов, привлечение в библиотеку новых читателей;
  • Создание привлекательного образа «Человека читающего»;
  • Выявление и поощрение лучших читателей.
3. Сроки и условия проведения конкурса:
  • Конкурс проводится с сентября 2017 года по июнь 2018 года в очной форме.
  • В конкурсе принимают участие все читатели библиотеки. Основанием для участия в конкурсе является регистрация читателя в библиотеке и информация о чтении, зафиксированная в читательском формуляре.
4. Номинации конкурса и критерии оценки:
В номинации «Лучший читатель школьной библиотеки» лидер определяется по наибольшему количеству прочитанных книг.
5. Подведение итогов конкурса.
Итоги конкурса подводит жюри в составе:
Председатель: Яковлева И.Д – зам. директора по ВР.
Члены жюри: Борисова Л.С - заведующая библиотекой.
Давыдова Д.Д – заведующая сельской библиотекой.
  • Жюри конкурса подведёт итоги по представленным кандидатурам и определяет победителя в номинации.
  • Победитель номинации будет отмечен памятными подарками.
  • Результаты конкурса и имя победителя будет опубликовано на сайте учреждения:


Форма читательского дневника «Моя книжная полка»

Код


МОЯ КНИЖНАЯ ПОЛКА
                                                  
Автор                                                                                                                          Моя обложка книги      
Фамилия










Имя










Отчество











Название книги (произведения)































Сюжет
Место действия:   
Описание действия: 


 



Мне понравился отрывок из произведения:


 





Я встретил(а) новые слова(слово-значение):



Рекомндую(-ем) прочитать эту книгу, потому что:

Паспорт книги составил
Фамилия, Имя, класс
 




Я нашел другие произведения автора:




ХОРСУН БЫҺЫЫНЫ ҮЙЭТИТЭР ӨЙДӨБҮННЬҮКТЭР

Үлэм темата: «Хорсун быһыыны үйэтитэр өйдөбүнньүктэр».
Үлэм сыала: Нэһилиэкпит буойун дьоннорун, колхозтаахтары үйэтитии, сырдык ааттарын кэриэстээһин.
Саха Республикатын Правительствота үөрэнээччи төрөөбүт сирин үөрэтиитигэр, чинчийиитигэр улахан болҕомтотун уурар. Улуу Кыайыы 75 сылын көрсө 2020 сылга төрөөбүт Ийэ дойдуга тапталы, кэрэни өйдөөһүҥҥэ иитиини бүгүҥҥү олох хайа да кэмнээҕэр бэйэтэ эрэйэр кэмэ кэллэ.  Төрөөбүт сирбит олорон ааспыт өбүгэлэрбит олохторун кытта быстыспат ситимнээх. Ол иһин билигин үйэтитэр үлэ тарбахха баттанар аҕыйах ахсааннаах кырдьаҕастар баалларына тутуу былдьаһан ыытыллара эрэйиллэр. Ыччат дьоҥҥо сүдү эппиэтинэс сүктэриллэр. Биһиги Герой аатын сүгэр оскуолабыт 2017 сылга Геройдарбыт Н.С.Степанов 95, А.А.Миронов 105 сыллаах үбүлүөйдэрэ буолбута.
Улуу Кыайыы 75 сыллаах үбүлүөйүн көрсө ыытыллар  суолталаах үлэнэн ыччаты патриотическай тыыҥҥа иитэр үлэ буолар. 
Барҕа  баай тыалаах, үгүс элбэх күөллээх, бараммат балыктаах, уйаара-кэйээрэ биллибэт сирдэринэн тайаан сытар киэҥ сирдээх-уоттаах Мастаах сирин биир улахан нэһилиэгэ Балаҕаччы баай историялааҕынан улууска киэҥник биллэр. Буолан ааспыт быһылааннары көрдөрөр, кэпсиир үгүс элбэх бэлиэнэн буолаллар: араас сылларга тутуллубут тэрилтэ дьиэлэрэ, бэлиэ мастар, сир-уот уонна биллэн турар, өйдөбүнньүк памятниктар, обелистар, сахалыы сиэдэрэйдик оҥоһуллубут сэргэлэр.
Мин төрөөбүт нэһилиэкпэр, икки Геройдаах Балаҕаччыга,  ааспыт уоттаах сэрии кэмин туоһулуур өйдөбүнньүктэр үгүстэр. Бу пааматынньыктар биһигини, билиҥҥи дьону ааспыт олох туһунан билэрбитигэр үөрэтэр, билиҥҥи дьоллоох олох кэлэрин туһугар үгүс киһи олоҕун толук уурбутун өйдүүрбүтүгэр, Геройдары кэриэстиирбитигэр  көмөлөһөллөр.
Аан бастаан бандьыыыттааһын историятын көрдөрөр Дьаам күөлүгэр гражданскай сэриигэ аналлаах памятник туһунан эһиги болҕомтоҕотугар  туһаайабын.
 1922 сыллаахха икки былаас охсуспут тыҥааһыннаах күннэригэр гражданскай сэрии кылгас түгэнэ биһиги нэһилиэкпит территориятыгар буолан ааспыта. Ол курдук саас кулун тутар ыйга хотуттан, Верхоянскайтан Говоров 40 тахса киһилээх баандата Кыргыдайынан Балаҕаччыга тиийэн кэлбитэ. Кинилэр манна биир ый кэринэ олорбуттара. Танара дьиэтигэр штабтанан, бастакы оскуола дьиэтигэр олорон, аҕабыт дьиэтигэр аһаан – сиэн олорбуттара. Олохтоох нэһилиэнньэттэн бастакы комсомолеһы учууталы Георий Николаевич Васильевы, ревком чилиэннэрэ Кырбасовы уонна Иванову тутан ытан өлөрбүттэрэ. Бүлүү куораттан көмөҕө тахсан иһэр түөрт кыһыл байыастары Адрахмановы, Андросовы,  Сивцеви аара суолга, Дьаам күөлүн таһыгар баар Бээриндэ диэн күөлгэ бандьыыттар тоһуйа сытан күөл ортотугар, аһаҕас сиргэ кииртэрин кэннэ ытыалаан өлөртөөн кэбиспиттэр. Сорохтор кэпсииллэринэн, бу кыһыл байыастар кырамталарын өр кэмҥэ дьаһайбакка сыппыттар.
Балаҕаччыга кэлэр айан киһитэ дэриэбинэттэн чугас сытар Дьаам күөлүттэн гражданскай сэрии кыттыылаахтарыгар оҥоһуллубут бетон памятниктан саҕалыыр. Бу памятнигы аан маҥнай маһынан совхоз комсомольскай тэрилтэтин секретара М. Г Алексеев 1976 сыллаахха оҥорторбута. Онтон кэлин Егоров Л. Н. комкомнуурун саҕана бетонтан кутан оҥорон саҥардан биэрбиттэр. Бу памятниктар дьиҥинэн Бээриҥдэ диэн күөлгэ туруоруллуохтаах эбит, ону айан киһитэ бу дьон сырдык ааттарыгар сүгүрүйэн аастын диэн айан суолугар туруоруллубут.
Онтон 1947 сыллаахха Балаҕаччыга  В. С. Калачиков салалтатынан мас памятник туппуттар. Памятник үрдүгэ 6 миэтэрэ. Маҥнай манан испиэскэнэн сотуллан турбута ардахха суураллан түспүтүн комсомоллар 1987 сыллаахха халлаан күөҕэ өҥүнэн кырааскалаан саҥардан биэрбиттэр. Памятникка 15 гражданскай сэрии кыттыылаахтарын ааттара суруллан турар. Аттыгар турар кыра мас памятнигы бу быһылааннарга кыттыбыт быраатыгар анаан Эдьигээҥҥэ олорор Килээҥкий олохтоох ууска Е. Афанасьевка тимир лииһинэн тастатан мас 2 метр үрдүктээх өйдөбүнньүк бэлиэни оҥорторбута
1941 – 1945 сс. Аҕа дойду сэриитигэр баран дойдуларыгар эргиллибэтэх буойуннары кэриэстээн, кинилэр сырдык ааттарыгар сүгүрүйэн, үйэттэн үйэҕэ умнуллубат бэлиэни – сүүнэ улахан пааматынньыгы 1970 сыллаахха Улуу Кыайыы 25 сылын бэлиэтиир үөрүүлээх күннэргэ туруоруллубута. Сэрии ветерана Давыдов Дмитрий Афанасьевич сельсовекка бэрэссэдээтэллээн олорон Степанов Никифор Николаевичка онорторбут.  Пааматынньык тимир лииһинэн бүрүллэн, уоттаах сэрии толоонугар хаалбыттар ааттара суруллан, Балаҕаччыга 1922 с буолбут быһылааҥҥа олохторун толук уурбут дьоңңо анаммыт 1947 с тутуллубут өйдөбүнньүк бэлиэ аттыгар туруоруллубута.  Өрөгөйдөөх бырааһынньыктарга Балаҕаччы оччотооҕу көлүөнэ дьоно манна мустан параадтаан, миитиннээн сырдык олох иһин охсуспут хорсун биир дойдулаахтарын ахтан-санаан ытык иэстэрин толороллоро.
Нэhилиэктэн сэриигэ ыҥырыллан 109 киhи барбыта, кинилэртэн кыргыhыы хонуутугар сырдык тыыннарын эйэлээх олох иhин, кыайыы иhин толук уран 63 киhи үйэ - саас тухары кыргыhыы хонуутугар геройдуу охтубуттара, көмүс уҥуохтара көтөҕүллүбэккэ 5 киhи сураҕа суох сүппүтэ. Олоххо сырдык ыра санаа көтөллөнөн, 41 киhи Кыайыы кынаттанан төрөөбүт алаастарыгар этэҥҥэ эргиллэн кэлбиттэрэ.Тыылга хаалбыт кырдьаҕастар, оҕолор, дьахталлар сыччах илии күүhүн үлэтинэн модун тирэх буолбуттара.
1990 сыллаахха биир кэмҥэ үс нэһилиэккэ эмискэ үс Геройдана түспүппүт. Үс Герой аатын Бүлүүгэ үс оскуола сүгэр, кэриэстиир. Биһиги оскуолаҕа үөрэнэ киириэхпититтэн кинилэр ааттарын, кинилэр үһүөн сэрии кэмигэр Герой үрдүк аатыгар түһэриллэ сылдьыбыттарын билэбит. Оччотооҕу ветераннар советтара, райсовет туруорсан үтүө ааттара өрөгөйдөөбүтэ.
 Биhиги нэhилиэкпитигэр 1995с. Кыайыы 50 сылыгар анаан, умнуллубат хорсун быhыыны кэриэстээн, ытык санаа үтүө аат симэлийэ сүппэтигэр анаан, Советскай Союз Геройдарыгар Алексей Афанасьевич Мироновка, Николай Саввич Степановка уонна сэриигэ кыттыбыт биир дойдулаахтарбытыгар «Албан Аат» мемориал, урукку колхозтар олохторугар өйдөбүнньүк сэргэлэр, плиталар туруоруллубуттар. Геройдар бюстарын ССР художниктарын союһун чилиэнэ, скульптор, Саха искусствотын үтүөлээх деятелэ К.М. Мамонтов онорбута. Мемориальнай комплексы оҥоруу уустук үлэтин олохтоох ыччат, тутуу инженерэ А.Н.Семенов салайан үлэлэппитэ. “Албан Аат” мемориальнай комплекс  Кыайыыны уһансыбыт дьоннор үтүө ааттарын, хорсун быһыыларын кэлэр көлүөнэҕэ анаан үйэтитии биир туоһутунан буолар. Бу биһиги республикабыт, сахабыт норуотун олоҕор, историятыгар хаалар норуокка, үүнэр көлүөнэҕэ үтүөнү, кэскиллээҕи оҥорбут дьон күндү ааттара кэриэстэнэр миэстэтэ буолар.
Бу ытык миэстэҕэ Советскай Союз Геройдара Н.С. Степанов, А.А. Миронов боруонсаттан кутуллубут бюстара, Мастаах эҥээриттэн ыҥырыллан сэрии толоонугар геройдуу охтубут хорсун – хоодуот хотойдор ааттарын үйэтитэр өлбөт –сүппэт өйдөбүнньүк Балаҕаччы дэриэбинэтин саамай үрдүк көстүүлээх миэстэтигэр, күн сарсыарда тахсыаҕыттан киэһэ киириэр диэри эргийэ сылдьан көрөр сиригэр турар.

“Свердлов” колхозтан
Сэриигэ ыҥырыллыы
Төннүбэтэҕэ
Эргиллибитэ.
Сураҕа суох
сүппүтэ.
Үлэ
фронугар кыттыы.
21
12
9
1
14

Сэргэни сэриигэ барбыт дьон аатын үйэтитэн Иннокентий Алексеевич Дмитриев оҥорбута.  Кыайыы 50 сылын көрсө 1990 сыллаахха олохтоох дьаһалта баһылыга М.Г.Волков колхоз сириттэн сэриигэ барбыт 21 буойун аатын  таас плитаҕа суруйтаран үйэ-саас тухары хаалларда. «Свердлов» колхоз нэһилиэк саамай кэрэ айылҕалаах сиригэр ыччаттар, оскуола оҕолоро саас хонуктаан сынньанан, балыктаан кэлэллэр. Колхоз сэрии кэнниттэн өрүттэн эрдэҕинэ, 1947 сыллаахха турбут баһаар холкуос олоҕун сиэбитэ, дьон Балаҕаччыга уонна атын холкуостарга көһөргө күһэллибиттэрэ. Сэрии сут-аччык сылларыгар Свердловтан биир да киһи хоргуйан, ыалдьан өлбөтөҕө кини салайааччылара сөпкө дьаһайбыттара. Холкуос сирэ-уота, булда-аһа олохтоохторго төһүү күүс буолбута. Бу баһаарга 6 киһи  70-тан тахса cүөһү өлбүтэ.
Биһиги нэһилиэкпит Герой дьонунан, биэс бырааттыы Борисовтар ааттарынан аатырар баай историялаах. Кинилэр сырдык ааттарын умнубакка  үйэтитэр, үйэлэргэ өлбөөдүйбэт, сүппэт өйдөбүнньүк миэстэлэр бааллар. Биэс бырааттыы Борисовтарга аналлаах өйдөбүнньүк бэйэлэрин өтөхтөрүгэр оҥоһуллубутун бары билэбит. Күһүн аайы баран ыраастаан, саҥардан кэлэбит.
“Молотов” колхозтан
Сэриигэ ыҥырыллыы
Төннүбэтэҕэ
Эргиллибитэ.
Сураҕа суох
сүппүтэ.
Үлэ
фронугар кыттыы.
21
15
6

16

«Молотов»  колхозтан 21 киһи сэриигэ ыҥырыллан барбытыттан 15 киһи эргиллибэтэх, 16 киһи үлэ фронугар сылдьыбыт. 1944-1945сс үөрэх дьылыгар 11 Тоҕус киинигэр Сиэккэ начальнай оскуола арыллыбыт. «Молотов» колхоз оҕолоро манна үөрэммиттэр. Кыайыы 50 сылын көрсө  бу колхоз дьоно С.В.Калачиков көҕүлээһининэн, олохтоох оскуола учууталлара 1993 сыл бэс ыйыгар Сиэт өтөҕөр өйдөбүнньүк сэргэни туруорбуттар.
Кыайыы 50 сылыгар урукку колхозтар олохтоохторо биир колхозтаахтарын кэриэстээн сэргэлэри туруорууларын саҕалаабыттара. С.В.Калачиков этиитин өйөөн, олохтоох оскуола учууталларын көмөлөһүннэрэн, сэргэни 1993 сыллаахха туруорбуттара. Сэргэни И.Д.Алексеев, П.К.Константинов оҥорторо, Табличканы учуутал Э.С.Еремеев суруйбута. Иккис сэргэни   1995 с бырааттыы Н.Д, Г.Д Алексеевтар оҥорбуттар, табличканы И.А.Дмитриев оҥорбута. Бу өйдөбүнньүк бэлиэ сиргэ Күүлэттиир айан суолугар турар. Айан киһитэ тохтоон, сынньанан ааһар. Үс бырааттыы Николаевтарга аналлаах өйдөбүнньүк оҥоһуллубута.
 Саха сиригэр үс сиргэ биэс оҕолорун уоттаах сэриигэ былдьаппыт ийэлэртэн биирдэстэрэ Евдокия Яковлевнаҕа анаммыт өйдөбүнньүк бэлиэ Кыайыы 60 сылыгар туруоруллубута.
Саха сиригэр Таатта Баайаҕатыгар, Үөһээ Бүлүү нэһилиэгэр, Бүлүү Балаҕаччытыгар маннык сүдү сүтүктээх ийэлэр олорбуттара.
          Саха сирин үрдүнэн дьоҥҥо-сэргэҕэ киэҥник биллэр, охтон бараммат мастаах –оттоох, уолан бүппэт уулаах Мастаах эбэ хонноҕор олохсуйбут Жданов колхозтан сэриигэ уон сэттэ киһи барбыта. Кинилэртэн уон үс киһи сэрии уоттаах толоонуттан эргиллибэтэхтэрэ, үлэ фронугар сэттэ киһи сылдьыбыта.
“Жданов” колхозтан
Сэриигэ ыҥырыллыы
Төннүбэтэҕэ
Эргиллибитэ.
Сураҕа суох
сүппүтэ.
Үлэ
фронугар кыттыы.
17
13
4

7

«Жданов» колхозтан төрүттээх аймахтар  өйдөбүнньүк сэргэни 1993 с от ыйыгар туруорбуттара. Сэргэни Винокуров С.Н, Николаев В.Т, Николаев Р.В оҥорбуттара. Дьону –сэргэни түмэн ахтыы хомуйан, ыһыах ыһан колхоз ыччаттара Ф.С. Верховцева, В.А. Гаврильева, М.А. Филиппова тэрийэн онорторбут өйдөбүнньүктэрэ ким барыта сүгүрүйэр, тохтоон ааспыты ахтан – санаан ааһар ытык миэстэ буолбута.
Бу өйдөбүнньүк бэлиэ  Кыргыдайга, Хаҕыҥҥа, Эдьигээҥҥэ барар айан суолугар турар. Айан киһитэ, бултуур-алтыыр, мастыыр олохтоох дьон уолаттар сырдык ааттарын кэриэстээн ааһаллар.
           Балаҕаччы олохтооҕо Прокопьева Галина Николаевна ахтыытыттан:  “Биһиги ийэбит Прокопьева Дария Николаевна 1930 с төрүөх.  Таайдара Байаака бииргэ төрөөбүт балта Ааҥка эмээхсин 6 оҕолоох эбит. Бастакы уола  Прокопьев Федор Алексеевич - Куттах, 1916 с төрүөх, ыарыһах буолан, кэргэннэммэккэ сэрии иннигэр өлбүт.  Прокопьев Николай Алексеевич – Мамаах икки оҕолоох, бастакыта  Прокопьева Федора Николаевна, иккис оҕото биһиги ийэбит. Прокопьев Афанасий Алексеевич улаханнара. Үһүс уол Дарвидонт 1913 с Хампа күөлүгэр төрүөх, 1942 бэс ыйын 14 күнүгэр  “Жданов” колхозка үлэлии сылдьан ыҥырыллыбыт. 1944 с ыам ыйыгар өлбүт, көмүллүбүт сирэ биллибэт. Иккис уол Афанасий Алексеевич. БэҺис Дмитрий 1922 с төрүөх, Хампа күөлүгэр төрөөбүт, “Жданов” 1944 с олунньуга өлбүт, көмүллүбүт сирэ биллибэт, алтыс Мария Алексеевна – икки оҕолоох  Афанасий Никитич, Зинаида Яковлевна. Уолаттарын ийэлэрэ куруук кэтэһэрэ, уолаттара баалларына  дьоҥҥо көмөлөһөр, сэниэтик олорбут эбиттэр. Николай Алексеевич 1943с  ис тиибигэр өлбүт. Эбэлэрэ эмиэ. Биһиги ийэбит уоннааҕар тулаайах хаалбыт. Мария Алексеевна Сөдүөччүйэни иитэ ылбыт.  Уоттаах сэрииттэн        эргиллибэтэх үс бырааттыы Прокопьевтар  ааттарын үйэтитээри, кэнчээри ыччаппыт билэ-көрө ытыктыы улааттыннар диэн баҕа санаалаахпыт.  Биһиги билигин эрэ ахтан-санаан өйдөбүнньүк бэлиэ хааллардахпытына сатанарын өйдөөммүт, уолаттарга аналлаах сэргэни күһүн  2014 балаҕан ыйыгар туруорбуппут. Уолаттар ийэлэрэ Прокопьева Анна Федоровна диэн этэ. Аҕалара – Прокопьев Алексей Николаевич.
Колхоз аата
Дарвидонт.
Афанасий.
Дмитрий
“Жданов” аатынан колхоз. 17 киһи барбыт, 13 киһи эргиллибэтэх.Үлэ фронугар 7 киһи сылдьыбыт.
1913 с төрүөх.
1942 с ынырыллыбыт
1944 с өлбүт.
Ханна көмүллүбүтэ биллибэт.
1916 с төрүөх.
Сэриигэ ыҥырыллыбыта,
Эргиллибэтэҕэ
ханна көмүллүбүтэ биллибэт.
1922 с төрүөх.


1944 с өлбүт. Ханна көмүллүбүтэ биллибэт.

 “Калинин” колхозтан
Сэриигэ ыҥырыллыы
Төннүбэтэҕэ
Эргиллибитэ.
Сураҕа суох
сүппүтэ.
Үлэ
фронугар кыттыы.
50
28
22
4
9

Кыайыы 50 сылын көрсө «Калинин» колхоз олохтоохторо 1994 сыл бэс ыйыгар ыһыах ыһан, самаан сайыны уруйдаан, уоттаах сэриигэ кыттыбыт дьоннорун кэриэстээн, өйдөбүнньүк сэргэни ыраахтан-чугастан  мустан колхоз киинигэр Балаҕаччыга урукку таҥара дьиэтин таһыгар туруорбуттара. Сэргэни үлэ-тыыл ветерана С.М. Степанов, ыччаттар ааттарыттан В.С.Свидерскэй оҥорбуттара. Кыайыы 50 сыллаах ыһыаҕын колхоз дьоно, ыччаттара Хаандыгаттан, Чочуттан, Бүлүүттэн, Халбаакыттан уонна чугас сирдэртэн мустан, Одуҥда эбэтигэр, Кэҕэлээх сайылыгар баран оонньоон-көрүлээн кэлбиттэрэ. 60-70 сс эбээлэр күрэхтэригэр  1 миэстэни Герой ийэ Е.Егорова, 2 миэстэни Чочуттан сылдьар Евдокия Мякчегирова, 3 миэстэни Анастасия Мякчегирова ылан кырдьаҕастабыт билигин да тэтиэнэхтэр эбит дэппиттэр. Калининнар юбилейдаах ыһыахтарыгар А.А. Миронов кыыһа Луиза Алексеевна кыыһынаан ыалдьыттаабыттара.
     Маны  таһынан, биһиги нэһилиэк иһигэр сут-аччык эҥээрдэспит уодаһыннаах 1943 сылыгар үгүс дьон хоргуйан, ис ыарыытыгар ыалдьан уопсайа 57 киһи сырдык тыына быстыбыта.
    «Албан Аат» мемориалга өссө биир өйдөбүнньүк Улуу Кыайыы 70 сылыгар ананан туруоруллубута. Бу Мастаах сирин бары колхозтаахтарын аатын түмэн оҥоһуллубут үйэлээх өйдөбүнньүк буолар.
    Манна сэрии кэмигэр үлэ фронугар сылдьыбыт кыргыттар ааттара баар. Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии кэмигэр биһиги эҥээртэн, Балаҕаччыттан, Кыргыдайтан хас да 15-16 саастарыгар сылдьар кыргыттары эмиэ үлэ фронугар   1943 с Сангарга шахтаҕа ыыппыттара.Олортон сэрии буолуор диэри сылдьыбыт Иванова Федора Прокопьевна, Степанова Евдокия Петровна таас чох хостооһунугар сылдьыбыттар. Сарсыарда 8-тан киэһэ 9-ка диэри олус ыарахан үлэҕэ сылдьыбыттар.Эргиллэн кэлбиттэрин утаа Сталин мэтээлин туттарбыттар. Кэлин Кыайыы буолбута 30,40 сс биирдэ да бэлиэтэммэтэхтэр ахтыллыбатахтар. Кэлин кинилэр ааттарын тилиннэрбит киһинэн Павлина Даниловна Иванова, журналист Н.Крылов, Н.Потапов буолбуттар. Кэлин Кыайыы 45-50сс ааттара ааттаммыт. Бу махталлаах дьыала диэн Анна Семеновна ахтыытыгар баар.
Саха Республикатыгар  икки Геройдаах суос-соҕотох нэһилиэк буоларбытын туоһулуур олохтоох дьаһалта баһылыга Д.М. Майорова оҥорторбут мэҥэ бэлиэтэ куораттан тахсар айан суолугар уруйдуу көрсүүтэ кими баҕарар үөрдэр, сырдыкка кынаттыыр, Төрөөбүт сирбитинэн киэн туттар санааны үөскэтэр.
    Биһиги бары билэрбит курдук 2017 сыл  дьон олоҕун-дьаһаҕын тупсарыы сылынан биллэриллибитэ.  Республикабытыгар барыта 100 нэһилиэккэ грант бэриллибитэ.  Бүлүү улууһугар Балаҕаччы нэһилиэгэр  4,5 мөлүйүөн көрүллэн суол оҥоһуутугар, эдэр ыччакка  спортивнай, детскай  площадка, «Үлэ килбиэнэ» сквер о.д.а. үлэ оҥоһулунна.
   Сквер ортотугар турар пааматынньык сүрүн геройдара саха үлэһит дьоно, үлэлиир сэптэрин-сэбиргэллэрин туппутунан, оттуу бараары тиэтэйбит көрүҥнээхтэр. Таҥастара-саптара сайыҥҥылыы, ыарахан үлэҕэ сарсыарда эрдэттэн туран-олорон,  хомунан эрэллэрэ көстөр. Үлэ үөһүгэр сылдьыбыт кырдьаҕас отчуттары кытта бэлиэр үлэҕэ мунна эриллибит  кыраабыл тутуурдаах сиэн уоллара үлэ ис хоһоонун толору арыйаллар.  Манна өссө дириҥ ис хоһоонноох сэттэ сэргэ, сэттэ туруйа символ уобарастар бааллар. Сэттэ сэргэ, сэттэ туруйа оҥоһук  Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ мантан сэттэ дьон олорбут түөлбэтиттэн  ытык сэриигэ ыҥырыллан барбыт  биир дойдулаахтарбыт  сырдык кэриэстэригэр, сэрииттэн төннүбэтэхтэри үйэтитэргэ анаммыт.
    Сквер туохха анаммытын барытын көрдөрөр. Ол курдук, сквергэ үс улахан стелла тухары нэһилиэкпит үлэһит, бу олоххо ситиһиилээх дьоммут ааттара түмүллэн үйэтийбит. Манна бааллар нэһилиэкпит чулуу дьонноро, Үлэ Кыһыл Знамята, Норуоттар доҕордоһуулара, «Бочуот Знага» о.д.а. уордьаннар кавалердара, Саха Өрөспүүбүлүкэтин уонна Россия араас салаатын үтүөлээх үлэһиттэрэ, СӨ, РФ доруобуйа харыстабылын туйгуннара,  РСФСР уонна Саха үөрэҕириитин туйгуннара, СР культураҕа туйгуннара, стахановецтар, герой ийэлэр о.д.а.
    Биһиги санаабытыгар, сквер кыһын да, сайын да кэрэ көстүүлээх, табыгастаах сиргэ турар.Тула өттө аһаҕас, массыына суолугар турар. Олорор дьиэлэртэн тэйиччи, хаһан баҕарар тиийэн көрүөххэ сөп. Сквергэ аныгы технология көҥүллүүрүнэн, сонун киллэһик: фонтан үлэлиэхтээҕэ оҕо аймаҕы үөрдүө дии саныыбыт.  Пааматынньык турар сирэ дьон сылдьарыгар табыгастаах, олорон сынньанар сирдээх. Сквер иһигэр көҕөрдүү үлэтэ ыытыллыбыт, сайыҥҥы сибэкки олордор анал иһиттэр, хааман кэрийэн көрөргө сөптөөх миэстэлээх.
      Нэһилиэкпит ытык үлэһит дьонугар сүгүрүйэн ааһар “Үлэ килбиэнэ” сквербит авторынан биир дойдулаахпыт,  норуоттар икки ардыларынааҕы худуоһунньуктар Федерацияларын союһун чилиэнэ,  муус оҥоһукка Аан дойдуга ыытыллыбыт араас күрэхтэр кыайыылаахтара,  Америка Аляскатыгар тиийэ аатырбыт сүдү ситиһиилээх  Степанов Николай Николаевич үтүө суобастаахтык үлэлээн туттарда.  Бу чахчы наадалаах кэлэр кэнчээри ыччаты иитэр, үлэни уруйдуур үйэлээх өйдөбүнньүк «Үлэ килбиэнэ» сквер тутуллубутунан, төрөөбүт нэһилиэкпит салгыы сайдыытынан  биһиги киэн туттабыт.
    Герой А.А.Миронов аатынан Мастаах орто оскуолата  2015 сыл алтынньы ыйга 100 сааһын туолбута. Бу бэлиэ түгэҥҥэ Геройга аналлаах боруонса бюст Смоленск куоракка куттарыллан тиэллэн кэлэн оскуола тэлгэһэтигэр туруоруллубута. Автор-скульптор республикаҕа киэҥник биллэр Романов Афанасий Афанасьевич.
       Ааспыт уонна билиҥҥи олохпут  аҕа көлүөнэ  хорсун сырыытынан,  сыралаах үлэтинэн тутуллубута, сайдыбыта – бу биһиги историябыт, ким да умнуллан хаалыа суохтаах. Билиҥҥи эйэлээх олоххо аҕалбыт биир дойдулаах Герой дьоммутун, олохпутун сайыннарыыга, баайбытын хаҥатыыга түүннэри-күнүстэри бары сыраларын биэрэн сүрэхтэрин баҕаларынан үлэлээбит үлэ дьонун билиэхтээхпит.
Түмүк.
          Балаҕаччыга Албан аакка, бойобуой суолга анаммыт кэриэстэбил бэлиэлэр элбэхтэр. Хас биирдии киһи төрөөбүт историятын, аҕа көлүөнэ албан ааттаах суолун билиэхтээх. Оччоҕо эрэ киниэхэ төрөөбүт дойдутугар таптал, ытыктабыл үөскүүр. Ол иһин оҕо кыра эрдэҕиттэн төрөөбүт дойдутун историятын билэ улаатыахтаах.
          Хас биирдии памятник, сэргэ сыл-хонук аастаҕын аайы эргэрэн, эмэҕирэн иһэрэ чуолкай. Күһүн аайы саҥардар үлэ ыытыллара ситэтэ суох. 
Мин түмүккэ маннык санаабын этэбин.
1.    Балаҕаччы сириттэн Ийэ дойдуларын көмүскэлигэр өлбүт биэс бырааттыы Борисовтарга аналлаах үйэлээх өйдөбүнньүгү оҥороллоругар баҕарабын.
2.    Бу аччыктаан-хоргуйан, ыалдьан өлбүт биир дойдулаахтарбыт сырдык кэриэстэригэр анаан нэһилиэккэ  өйдөбүнньүк бэлиэни онороллоро буоллар  ытык иэспитин толоруо этибит.
     Ити курдук, биһиги нэһилиэкпит чулуу дьоно, хорсун - хоодуот уолаттара, сэрии сылларынааҕы оҕолоро тыылга, кыргыһыы хонуутугар өстөөҕү кыайыы туһугар бары чаҕылхай холобур буолар олоҕу олорбуттарын биһиги билэбит, үөрэтэбит, кэриэстиибит.

Слайд “Албан ааттара умнуллубатын”







Комментариев нет:

Отправить комментарий

Что нового